تاسیس و ثبت شرکت دانش‌بنیان در مناطق آزاد تجاری؛ مزایا و تسهیلات (بخش اول)
سعید ذوقی - دپارتمان خدمات حقوقی دادفلامینگو
در همه‌ی کشورهای جهان اقتصاد دانش‌بنیان شاخه‌ای جدید از اقتصاد است. اقتصاد دانش‌بنیان سیستمی است که هسته مرکزی آن را شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان موتورهای محرک شکل داده‌اند.
در تعریف علمی شرکت‌های دانش‌بنیان میتوان اظهار داشت؛ شرکت‌هایی هستند که عامل دانش سهم مضاعفی در تولید کالاها و یا خدمات در قیاس با دیگر عوامل دخیل در فرآیند تولید دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان باعث هم‌افزایی دانش و ثروت و تجاری‌سازی نتایج تحقیقات علمی می‌شوند. شرکت‌های دانش‌بنیان اساسا در جهت نیل به رشد و خلق ثروت از طریق تولید و توزیع مبتنی بر دانش عمل می‌کنند و در صورتی که در تولیدات خود به فناوری‌های بالا دست یابند، ارزش افزوده قابل توجهی را به ارمغان می‌آورند.
به استناد یافته‌های علمی، صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا که مولد ارزش افزوده بسیاری هستند، امکان درآمدزایی ارزی را برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم می‌کند. برای کشورهای در حال توسعه موضوع صادرات محصولات دانش‌بنیان امری مهم است چراکه از طرفی برای کشور درآمد ارزی ایجاد می‌کند و از طرفی دیگر نتایج فعالیت‌های صنایع دانش‌بنیان به دیگر بخش‌های اقتصاد کشور منتقل می‌گردد و به افزایش بهره‌وری و کارآمدی در صنایع و کسب‌وکارهای دیگر کمک می‌شود. از این رو، بسیاری از دولت‌ها در سراسر دنیا به اهمیت نقش اقتصاد دانش‌بنیان در پویایی و ترقی اقتصاد و افزایش صادرات ملی در عرصه جهانی پی برده‌اند و مبادرت به حمایت از این نوع شرکت‌ها در ابعاد متعدد مادی و معنوی می‌نمایند.
ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دولت به موجب قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ موظف به حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است. گذشته از حمایت‌های تشویقی دولت از شرکت‌های دانش‌بنیان به موجب قانون فوق، استقرار و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در مناطق آزاد تسهیلات و امتیازات قابل توجهی را به دنبال دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان در صورتی که برنامه صادراتی دارند می‌توانند با استقرار در مناطق آزاد از مزایای قانونی این مناطق در امر صادرات و برقراری روابط بین‌المللی استفاده کنند.
در این نوشتار در ابتدا تعریفی از شرکت‌های دانش‌بنیان و مناطق آزاد تجاری ارایه می‌شود و سپس به شرح و توضیح ضوابط ثبت شرکت‌ها در مناطق آزاد، مزایا و تسهیلات قانونی استقرار و فعالیت شرکت‌ها در مناطق آزاد پرداخته می‌شود.
مطابق ماده 1 قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.
حمایت‌ها و تسهیلات قابل اعطاء به شرکت‌های دانش بنیان به موجب قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مصوب 1389 عبارتند از:
1- معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال.
2- تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به کارگیری نوآوری و فناوری با اعطاء تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت یا کوتاه مدت.
3- اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان در محل پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری.
4- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری براساس ضوابط قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجراء سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان.
5- ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به کارگیری.
6- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با ماده (1) و تمهید امکان مشارکت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون.
حمایت‌ها، مزایا و تسهیلاتی که شامل حال شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان می‌گردد محدود به موارد ذکر شده در بالا نیست. مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان متولی ثبت و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور به طور مفصل به شرح 110 برنامه حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته است.
لازم به ذکر است شرکت‌های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و نیز شرکت‌ها و مؤسساتی که بیش از پنجاه درصد از مالکیت آنها متعلق به شرکت‌های دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی باشد، از حمایت‌های قانونی موضوع قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مصوب 1389 مستثنی و محروم هستند.
منطقه آزاد تجاری به منطقه‌ای اطلاق می‌گردد که کالاها بدون اخذ مالیات یا عوارض گمرکی به کشور وارد و یا از کشور به خارج صادر می‌گردد. مناطق آزاد تجاری خارج از قلمروی گمرکی کشور قرار می‌گیرند و از این حیث برای فعالان اقتصادی که در امر صادرات به فعالیت می‌پردازند، حائز امتیازها و تسهیلات بسیاری می‌باشد.
به موجب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی، در سال 1372 برای اولین بار جزایر کیش و قشم در استان هرمزگان و چابهار در استان سیستان و بلوچستان به عنوان مناطق آزاد تجاری در کشور شناخته شدند. در حال حاضر علاوه بر سه منطقه‌ی آزاد اشاره شده، منطقه آزاد اروند در استان خوزستان، منطقه آزاد ارس در استان آذربایجان شرقی، منطقه آزاد ماکو در استان آذربایجان غربی، منطقه آزاد انزلی در استان گیلان و شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) در استان تهران به عنوان مناطق آزاد تجاری-صنعتی-اقتصادی کشور محسوب می‌گردند.
توجه) در متن حاضر منظور از واژه‌های منطقه و سازمان، به ترتیب منطقه‌ی آزاد و سازمان اداره‌کننده‌ی هر منطقه‌ی آزاد می‌باشد.
شرکت‌های دانش‌بنیان با استقرار در مناطق آزاد می‌توانند علاوه بر حمایت‌ها و تسهیلات خاص شرکت‌های دانش‌بنیان، از مزایای قانونی مناطق آزاد نیز بهره‌مند گردند. تاسیس و ثبت شرکت دانش‌بنیان در مناطق آزاد تسهیلات و مزایای بسیاری را در امور صادرات، سرمایه‌گذاری خارجی، گمرک، مالیات و نقل و انتقالات ارزهای خارجی به دنبال دارد. تسهیلات و مزایای مورد نظر در بخش بعدی مقاله منتشر شده است.
(پایان بخش اول - ادامه دارد)
مقدمه
در همه‌ی کشورهای جهان اقتصاد دانش‌بنیان شاخه‌ای جدید از اقتصاد است. اقتصاد دانش‌بنیان سیستمی است که هسته مرکزی آن را شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان موتورهای محرک شکل داده‌اند.
در تعریف علمی شرکت‌های دانش‌بنیان میتوان اظهار داشت؛ شرکت‌هایی هستند که عامل دانش سهم مضاعفی در تولید کالاها و یا خدمات در قیاس با دیگر عوامل دخیل در فرآیند تولید دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان باعث هم‌افزایی دانش و ثروت و تجاری‌سازی نتایج تحقیقات علمی می‌شوند. شرکت‌های دانش‌بنیان اساسا در جهت نیل به رشد و خلق ثروت از طریق تولید و توزیع مبتنی بر دانش عمل می‌کنند و در صورتی که در تولیدات خود به فناوری‌های بالا دست یابند، ارزش افزوده قابل توجهی را به ارمغان می‌آورند.
به استناد یافته‌های علمی، صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا که مولد ارزش افزوده بسیاری هستند، امکان درآمدزایی ارزی را برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم می‌کند. برای کشورهای در حال توسعه موضوع صادرات محصولات دانش‌بنیان امری مهم است چراکه از طرفی برای کشور درآمد ارزی ایجاد می‌کند و از طرفی دیگر نتایج فعالیت‌های صنایع دانش‌بنیان به دیگر بخش‌های اقتصاد کشور منتقل می‌گردد و به افزایش بهره‌وری و کارآمدی در صنایع و کسب‌وکارهای دیگر کمک می‌شود. از این رو، بسیاری از دولت‌ها در سراسر دنیا به اهمیت نقش اقتصاد دانش‌بنیان در پویایی و ترقی اقتصاد و افزایش صادرات ملی در عرصه جهانی پی برده‌اند و مبادرت به حمایت از این نوع شرکت‌ها در ابعاد متعدد مادی و معنوی می‌نمایند.
ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دولت به موجب قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ موظف به حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است. گذشته از حمایت‌های تشویقی دولت از شرکت‌های دانش‌بنیان به موجب قانون فوق، استقرار و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در مناطق آزاد تسهیلات و امتیازات قابل توجهی را به دنبال دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان در صورتی که برنامه صادراتی دارند می‌توانند با استقرار در مناطق آزاد از مزایای قانونی این مناطق در امر صادرات و برقراری روابط بین‌المللی استفاده کنند.
در این نوشتار در ابتدا تعریفی از شرکت‌های دانش‌بنیان و مناطق آزاد تجاری ارایه می‌شود و سپس به شرح و توضیح ضوابط ثبت شرکت‌ها در مناطق آزاد، مزایا و تسهیلات قانونی استقرار و فعالیت شرکت‌ها در مناطق آزاد پرداخته می‌شود.
تعریف شرکت دانش‌بنیان در قانون
مطابق ماده 1 قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب ۱۳۸۹ شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.
مزایای قانونی تاسیس شرکت دانش‌بنیان
حمایت‌ها و تسهیلات قابل اعطاء به شرکت‌های دانش بنیان به موجب قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مصوب 1389 عبارتند از:
1- معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال.
2- تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به کارگیری نوآوری و فناوری با اعطاء تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت یا کوتاه مدت.
3- اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان در محل پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری.
4- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری براساس ضوابط قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجراء سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان.
5- ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به کارگیری.
6- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با ماده (1) و تمهید امکان مشارکت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون.
حمایت‌ها، مزایا و تسهیلاتی که شامل حال شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان می‌گردد محدود به موارد ذکر شده در بالا نیست. مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان متولی ثبت و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور به طور مفصل به شرح 110 برنامه حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته است.
لازم به ذکر است شرکت‌های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و نیز شرکت‌ها و مؤسساتی که بیش از پنجاه درصد از مالکیت آنها متعلق به شرکت‌های دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی باشد، از حمایت‌های قانونی موضوع قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مصوب 1389 مستثنی و محروم هستند.
تعریف منطقه آزاد تجاری
منطقه آزاد تجاری به منطقه‌ای اطلاق می‌گردد که کالاها بدون اخذ مالیات یا عوارض گمرکی به کشور وارد و یا از کشور به خارج صادر می‌گردد. مناطق آزاد تجاری خارج از قلمروی گمرکی کشور قرار می‌گیرند و از این حیث برای فعالان اقتصادی که در امر صادرات به فعالیت می‌پردازند، حائز امتیازها و تسهیلات بسیاری می‌باشد.
به موجب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی، در سال 1372 برای اولین بار جزایر کیش و قشم در استان هرمزگان و چابهار در استان سیستان و بلوچستان به عنوان مناطق آزاد تجاری در کشور شناخته شدند. در حال حاضر علاوه بر سه منطقه‌ی آزاد اشاره شده، منطقه آزاد اروند در استان خوزستان، منطقه آزاد ارس در استان آذربایجان شرقی، منطقه آزاد ماکو در استان آذربایجان غربی، منطقه آزاد انزلی در استان گیلان و شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) در استان تهران به عنوان مناطق آزاد تجاری-صنعتی-اقتصادی کشور محسوب می‌گردند.
توجه) در متن حاضر منظور از واژه‌های منطقه و سازمان، به ترتیب منطقه‌ی آزاد و سازمان اداره‌کننده‌ی هر منطقه‌ی آزاد می‌باشد.
مزایای استقرار و فعالیت در مناطق آزاد
شرکت‌های دانش‌بنیان با استقرار در مناطق آزاد می‌توانند علاوه بر حمایت‌ها و تسهیلات خاص شرکت‌های دانش‌بنیان، از مزایای قانونی مناطق آزاد نیز بهره‌مند گردند. تاسیس و ثبت شرکت دانش‌بنیان در مناطق آزاد تسهیلات و مزایای بسیاری را در امور صادرات، سرمایه‌گذاری خارجی، گمرک، مالیات و نقل و انتقالات ارزهای خارجی به دنبال دارد. تسهیلات و مزایای مورد نظر در بخش بعدی مقاله منتشر شده است.
(پایان بخش اول - ادامه دارد)
